EL GRECO: Ένας Έλληνας για όλες της εποχές

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΟΛΗΣ
Ότι φέτος η χρονιά είναι αφιερωμένη στα 400 χρόνια από τη γέννηση του κορυφαίου Έλληνα ζωγράφου Ελ Γκρέκο είναι γνωστό. Αυτό που δεν γνωρίζαμε είναι ότι ο δικός μας Βασίλης Καμπόλης είναι ειδικός σύμβουλος για τη διοργάνωση των εκθέσεων που θα γίνουν στην Ελλάδα, για τον εορτασμό του σημαντικού αυτού γεγονότος. 
(Παρεμπιπτόντως, δεν έχει σημασία που δεν αξιοποιούμε εμείς το Βασίλη Καμπόλη, αποδεικνύοντας την αλήθεια που κρύβει το γνωμικό «ουδείς προφήτης στον τόπο του. Τον αξιοποιούν, ευτυχώς, οι άλλοι).
Δημοσιεύουμε παρακάτω το άρθρο του Βασίλη Καμπόλη για τον Ελ Γκρέκο, με την ελπίδα ότι θα μας συγχωρέσει για το παρεμπίπτον κι αυθαίρετο σχόλιο, σχετικά με την αξιοποίησή του. 
Αλλά οφείλεται στο αθεράπευτο ελάττωμα που δεν μας επιτρέπει να αφήσουμε στην άκρη τα τοπικά, ακόμα κι όταν ασχολούμαστε με μια οικουμενική προσωπικότητα, όπως ο Ελ Γκρέκο.

Oι βιολόγοι υποστηρίζουν ότι κάθε ον κατά την πορεία του από το ένα κύτταρο προς την ωρίμανση επαναλαμβάνει την ίδια εξελικτική διαδικασία μ’ εκείνη του είδους του. O Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μας έδειξε ότι το ίδιο μπορεί να ισχύσει και για έναν ζωγράφο σε σχέση με την ίδια την τέχνη του. 
Είναι ένας ταλαντούχος 19χρονος, απόγονος ξεπεσμένων ευγενών τού Βυζαντίου, όταν νιώθει ότι η φημισμένη Κρητική Σχολή τής αγιογραφίας δεν έχει πια τίποτα να του δώσει. Έχει καταλάβει ότι τα στερεότυπα και η τυπολατρεία τής ορθόδοξης τέχνης τον εμποδίζουν να «δει» τον κόσμο όπως είναι, να τον συλλάβει και να τον εκφράσει με τον τρόπο που η Αναγέννηση έχει επιτρέψει στους γείτονές του. 
Αφήνει το ενετοκρατούμενο Ηράκλειο για να μαθητεύσει κοντά στην ελευθερία. Στην Βενετία, θα γοητευθεί και θα εντρυφήσει στα μυστικά των χρωμάτων του Τισιανού, στις συνθέσεις του Σκιαβόνε, στην πνευματικότητα τουTιντορέτο. Tο ουμανιστικό περιβάλλον τής «ελληνοκεντρικής» πόλης ενισχύει την πάντα ακόρεστη δίψα του για κάθε πτυχή τού λόγου, που τον συνόδεψε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μετά από 10 χρόνια όμως, η μαγεία έχει χαθεί. Η Ρώμη τού Μικελάντζελο τον περιμένει κι εκεί θ’ αναζητήσει τα ύστατα συστατικά του Μεγάλου Μυστικού. 
Oποία απογοήτευση! O βαθύτατα θρησκευτικός (κι όχι θρησκευόμενος) Δομήνικος, μένει παγερά αδιάφορος από τον μνημειακό γιγαντισμό του κορυφαίου τηςAναγέννησης, συναισθανόμενος ίσως τον ξένο για την δική του ιδιοσυγκρασία ειδωλολατρισμό του. Oργισμένος, προκαλεί, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να ξαναζωγραφίσει την Καπέλλα Σιξτίνα με ισάξια τέχνη κι ασφαλώς με περισσότερη ευλάβεια. 
Κι όμως, από την ίδια περίοδο κανένα μεγάλο έργο του δεν έχει διασωθεί. Λόγω της εσκεμμένης αδιαφορίας του; Λόγω απλής τύχης; Η περίοδος πάντως της μαθητείας έχει τελειώσει κι ο υπεσχημένος Παράδεισος δεν έχει ανεβρεθεί. 
Ο 36χρονος που ταξιδεύει στις αρχές της δεκαετίας του 1570, από την Ρώμη προς την Ιβηρική χερσόνησο βρισκόταν σε πραγματική απόγνωση. Έχει κατακτήσει πια τα μέσα τής τέχνης του κι είναι έτοιμος να αρθεί υπεράνω του υλικού του. Αλλά η Ιταλική χερσόνησος, αγκιστρωμένη στην υπεροψία τής κλασικής της τελειότητας, τον αρνείται. 
Η αντιφατική Ισπανία τής Ιεράς Εξέτασης και μιας ταυτόχρονης μεγαλειώδους άνθισης τού πνεύματος, τον περιμένει. O il Greco της Βενετίας αναβαπτίζεται στον elGreco του Τολέδο. 
Oι Ισπανοί ελληνολάτρες, απαλλαγμένοι από «ιερές» αυθεντίες, θα του ανοίξουν την αγκαλιά τους. Τα πρώτα του έργα προξενούν λαμπρή εντύπωση κι ο Θεοτοκόπουλος νιώθει ότι βρήκε το θερμοκήπιο τής μεγαλοφυΐας του. 
Ας το πούμε απλά: χωρίς την Ισπανία, δεν θα υπήρχε Ελ Γκρέκο, γι’ αυτό και δίκαια οι κάτοικοί της αισθάνονται αυτόν τον Έλληνα τόσο δικό τους. 
Oι ουμανιστές της Σαλαμάνκα και της Kαστίλης σπεύδουν στον νιόφερτο που ανταποκρίνεται εύστοχα στον συνδυασμό τού αραβογενούς μυστικισμού με τον άκρατο Καθολικό φανατισμό τους. Μία αρμονική συμβίωση θα συμπληρώσει την ευτυχία του, που την σκιάζει μόνο η οικονομική κακοήθεια των μοναχών που είναι και οι κύριοι εργοδότες του. 
Για 30 περίπου χρόνια θα ζήσει σαν ο απόλυτος κυρίαρχος τής ισπανικής ζωγραφικής, μία ζωή ευγενούς, περιστοιχισμένος από τα φωτεινότερα μυαλά τής δεύτερης πατρίδας του. 
Είναι πια ελεύθερος, από την δουλεία τής αναγκαστικής τυποποίησης, από την δουλεία τού χρωματικού εντυπωσιασμού, από την δουλεία τού αναπαραστατικού σχεδιασμού, από την δουλεία τελικά της ανάγκης «να πείσει». Είναι πια ελεύθερος να ζωγραφίσει αυτά που εκείνος έβλεπε πίσω από την μορφή, είναι πια ελεύθερος να ζωγραφίσει το απόλυτο πνεύμα. Κάθε άλλο σχόλιο ανήκει στα ίδια του τα έργα. 
Αυτός ο άνθρωπος, που απάλλαξε της φορολογίας επί αιώνες τους Ισπανούς καλλιτέχνες υποστηρίζοντας με ακράδαντη πεποίθηση στο δικαστήριο ότι η Τέχνη του δεν είναι ΔΥΝΑΤOΝ να υπόκειται σε φόρους, αγνοήθηκε και περιφρονήθηκε τόσο γρήγορα όσο αγαπήθηκε. 
Μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα, όποιος τολμούσε να εκφράσει τον θαυμασμό του γι’ αυτόν τον «παράφρονα», όπως ο τελειομανής Ζερικώ, χλευαζόταν ανελέητα. Χρειάστηκε να μας «ξετυφλώσει» η ιμπρεσιονιστική επανάσταση για να μπορέσουμε να επανεκτιμήσουμε αυτόν που τόσους αιώνες νωρίτερα είχε απεγκλωβιστεί από την “λογική” του ρεαλισμού. 
Ποιος είναι σήμερα, 400 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος για μας τους Έλληνες; 
Ίσως αυτό που θα μπορούσε να γίνει το Βυζάντιο αν μόνο δεν θριάμβευε η εικονολατρεία, αν μόνο δεν υπέκυπτε στους Σταυροφόρους, αν μόνο δεν αλωνόταν από τους Σελτζούκους, αν μόνο… 
Επειδή στο τέλος-τέλος, αυτό στάθηκε ο Ελ Γκρέκο, η Τελευταία Διαθήκη του Ελληνισμού πριν από το Μεγάλο Σκοτάδι. 
Βασίλης Καμπόλης - https://www.facebook.com/vassiliskampolis

ΕΡΓΑ ΤΟΥ EL GRECO


0 comments:

Δημοσίευση σχολίου